Κινέζικες «σφήνες» σε μια κατακερματισμένη Ευρώπη

Η Κίνα έχει βρει στους λαϊκιστές τη «ρωγμή» στο οικοδόμημα της Ευρώπης; Σε κοινή συνέντευξη τύπου Salvini και Le Pen, αναφερόμενοι στις Ευρωεκλογές, προανήγγειλαν μια «επανάσταση της κοινής λογικής» με σκοπό να σώσουν την Ευρώπη. Η τακτική τους πλέον διαφορετική: όχι διάλυση, αλλά αλλαγή της Ευρώπης εκ των έσω. Πώς; Μέσω της εξωτερικής πολιτικής και των σχέσεων με την Κίνα. Το παράδοξο: ενώ κατηγορούν την ΕΕ ότι εκθέτει τις χώρες στους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης δεν διστάζουν να συνεργαστούν με την Κίνα η οποία έχει επωφεληθεί στο μέγιστο από το άνοιγμα των διεθνών αγορών (η αύξηση των κινεζικών εξαγωγών από 257 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000 σε 2,4 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2016 κατέστησε την χώρα σε κορυφαίο εξαγωγέας στον κόσμο!). Είθισται, παραδοξότητες και «εμπόριο πολιτικής» να χρησιμοποιούνται από όσους παίζουν, όχι με σκοπό να κερδίσουν τον αντίπαλο, αλλά κυρίως για να επιβάλλουν την δική τους εκδοχή για τα πράγματα. Oι λαϊκιστές γνωρίζουν ότι, ακόμη κι ως μειοψηφία στο νέο Ευρωκοινοβούλιο, θα έχουν διασφαλίσει τις απαραίτητες κοινοβουλευτικές δυνάμεις ώστε να μπορούν να υπονομεύουν την ΕΕ, κυριαρχώντας στο πολιτικό παιχνίδι.

Η «στρατηγική επιβολής», και όχι νίκης, από πλευράς λαϊκιστών κουμπώνει με την «στρατηγική της σφήνας» που ακολουθεί το Πεκίνο. Οι συμφωνίες ύψους 2.5 δισ. ευρώ μεταξύ Ιταλία-Κίνας σχολιάστηκαν ως κίνηση ισχύος του εθνικολαϊκιστικού κυβερνητικού συνασπισμού (Πέντε Αστέρια και Λέγκα) στην κόντρα με τις Βρυξέλλες. Τα μηνύματα από την Ουάσινγκτον σαφή: η επιλογή κινεζικών κολοσσών για να εγκαταστήσουν δίκτυα 5G στην Ευρώπη μπορεί να απειλήσει την εθνική ασφάλεια, αφήνοντας αιχμές για διενέργεια κατασκοπείας. «Η περίοδος της ευρωπαϊκής αφέλειας έχει τελειώσει», δήλωσε ο Macron, λίγες όμως ημέρες προτού ο ίδιος υπογράψει συμβόλαια αξίας 40 δισ. ευρώ με το Πεκίνο. Οι Βρυξέλλες ερμηνεύουν την υπογραφή - εκτός κοινοτικών κανόνων - διμερών συμφωνιών μεταξύ Κίνας και ευρωπαϊκών χωρών ως «σφήνες» συνεργασίας στα πλαίσια της τακτικής «διαίρει και βασίλευε» που ακολουθεί το Πεκίνο. Αποτέλεσμα: η ΕΕ χάνει την ικανότητα να μιλάει ενιαία. Κατά καιρούς, χώρες μπλόκαραν κοινές δηλώσεις: τον Μάρτιο του 2017, η Ουγγαρία συνέβαλε στην αποδυνάμωση μιας τοποθέτησης της ΕΕ σχετικά με καταγγελίες περί βασανιστηρίων που υπέστησαν συλληφθέντες δικηγόροι στην Κίνα. Τον Ιούνιο του 2017, η Ελλάδα ανέστειλε κοινή δήλωση της ΕΕ στον ΟΗΕ που επικρίνει το αρχείο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Κίνας.

Το Πεκίνο κερδίζει από μια σταθερή, αλλά εύθραυστη και κατακερματισμένη ΕΕ. Τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν διαφορετικά συμφέροντα και στρατηγικές όσον αφορά την Κίνα. H αφύπνιση, για την οποία μίλησε πρόσφατα ο Macron, έχει αρχίσει νωρίτερα στη Γερμανία. Μετά την εξαγορά της γερμανικής εταιρίας κατασκευής ρομπότ Kuka από τον κινέζο κατασκευαστή συσκευών Midea το 2016 και την επένδυση ύψους 9 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία Geely στη Daimler το 2018, η Γερμανία έχει πλέον αντιληφθεί ότι η Κίνα δεν είναι μια νέα Ιαπωνία. Το μπλόκο της κυβέρνησης Merkel στη πώληση σε Κινέζους επενδυτές της Leifeld Metal Spinning, στους πελάτες της οποίας περιλαμβάνονται εταιρίες σε κλάδους κρίσιμης σημασίας (αυτοκινητοβιομηχανίας, χημικών και αεροδιαστημικής), στέλνει ένα αδιαμφισβήτητο μήνυμα: το Βερολίνο είναι αποφασισμένο να κάνει περισσότερα για να ελέγξει τις ξένες επενδύσεις σε στρατηγικούς τομείς απέναντι σε μια νέα υπερδύναμη η οποία ξεδιπλώνει πολύ επιδέξια τις στρατηγικές της προθέσεις για παγκόσμια κυριαρχία.

Η αυξανόμενη επιρροή του Πεκίνου είναι αποτέλεσμα προσεκτικού σχεδιασμού από πλευράς Κίνας όσο και ευνοϊκής συγκυρίας. Το Πεκίνο επιδιώκει να δημιουργήσει μια πιο θετική διεθνή αντίληψη για τον ρόλο της Κίνας ως θεματοφύλακα του ελεύθερου εμπορίου και πολέμιο του προστατευτισμού, την ίδια ώρα που οι ΗΠΑ επιζητούν τον απομονωτισμό και η ΕΕ είναι πολύ απασχολημένη με τα κενά του δικού της σχεδίου. Ευρωκρίση-μεταναστευτικό-Brexit και μισοοργανωμένη ακαταστασία στο εσωτερικό έχουν στερήσει από την ΕΕ τη δυνατότητα (ή την επιδίωξη) για μια ισχυρή εξωτερική πολιτική. Οι εκκλήσεις σε ψηφίσματα του Ευρωκοινοβουλίου προς τις χώρες-μέλη «να μιλούν με μία, κοινή φωνή» με το Πεκίνο δεν είναι τυχαίες. Σε ψήφισμα του 2015, γίνεται ειδική αναφορά στην πρωτοβουλία «16+1» (πλέον «17+1» με τη πρόσφατη προσχώρηση της Ελλάδας), τονίζοντας ότι «δεν πρέπει να διαιρέσει την ΕΕ ή να αποδυναμώσει τη θέση της απέναντι στην Κίνα».
Το γεγονός ότι ο Μacron κάλεσε τη Merkel και τον Junker σε πρόσφατη συνάντηση με τον Πρόεδρο της Κίνας Xi στο Μέγαρο των Ηλυσίων αποτελεί ένδειξη της στροφής προς μια πιο συντονισμένη στάση προκειμένου να αντιμετωπιστούν οικονομικές «σφήνες» και πολιτικές εξαρτήσεις τις οποίες δεν μπορεί να διαχειριστεί μόνη της μια ευρωπαϊκή χώρα. Ωστόσο, το ζητούμενο για την Ευρώπη δεν είναι να αντιμετωπιστούν μόνο οι επεκτατικές βλέψεις της Κίνας, αλλά η αμφισβήτηση της παλαιάς τάξης που επέτρεψε στο Ευρωπαϊκό εγχείρημα να αναπτυχθεί. Στον νέο κόσμο που έρχεται, η «Ενωμένη Ευρώπη» καλείται να βρει μια νέα ισορροπία τόσο εντός όσο και εκτός των τειχών της. Προτού το «εντέλει» να είναι πολύ αργά.

Μαρίλη Μέξη.
[Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Ανώτερη Ερευνητική Εταίρος στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Ερευνητική Σύμβουλος στο Ινστιτούτο Έρευνας των Ηνωμένων Εθνών για την Κοινωνική Ανάπτυξη.