Μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, την διαφαινόμενη ήττα του Άξονα και την σοβαρή ενδυνάμωση του ΕΛΑΣ με οπλισμό, τέθηκε στις τάξεις της ηγεσίας του ΚΚΕ το ζήτημα της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Στο άνοιγμα της συζήτησης αυτής συντέλεσε και η ολοφάνερη ενδυνάμωση του ΕΛΑΣ και η απόλυτη επικράτηση του στα 2/3 της Ελληνικής υπαίθρου. Το θέμα της κατάληψης της εξουσίας ξεκίνησε να εξετάζεται από το πολιτικό γραφείο της Κεντρικής επιτροπής τον Αύγουστο του 1943, μετά από πρόταση των Γιάννη Ιωαννίδη και Γιώργη Σιάντου.
Για να εκπονηθεί το σχέδιο δημιουργήθηκε μια ξεχωριστή επιτροπή αποτελούμενη από τους Ζεύγο, Βατουσιανό, Χατζή, Δανιηλίδη, Τιμογιαννάκη ενώ αυξημένες αρμοδιότητες είχε ο Βασίλης Μπαρτζιώτας ("Φάνης") γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας. Αρχικώς κάποια από τα μέλη της επιτροπής έφεραν αντιρρήσεις για την εκπόνηση του σχεδίου καθώς το θεωρούσαν εντελώς θεωρητικό, χωρίς πραγματικά δεδομένα, ενώ αφορούσε μια μελλοντική χρονική στιγμή που στην συγκεκριμένη συγκυρία έμοιαζε πολύ μακρινή. Ακολούθησε μια κομματική σύσκεψη της επιτροπής αυτής στην οποία συμμετείχε και ο Πέτρος Ρούσος (λίγο πριν φύγει για το Κάϊρο) αλλά και τρεις αξιωματικοί της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Θεόδωρος Μακρίδης (ο "Έκτορας"), ο σημαντικότερος και πλέον καταρτισμένος αξιωματικός (ήταν απόστρατος μόνιμος αξιωματικός) που είχε και τον ρόλο του εισηγητή. Σύμφωνα με το σχέδιο που ανέπτυξε, προβλεπόταν ότι ο ΕΛΑΣ μέχρι την απελευθέρωση (που ακόμη τότε φάνταζε πολύ μακρινή), θα συγκροτούσε ένα Σώμα Στρατού στην Αθήνα αποτελούμενο από δύο ταξιαρχίες. Μετά την οριστική αποχώρηση των Γερμανών οι δύο ταξιαρχίες θα καταλάμβαναν στρατηγικά σημεία των Αθηνών, αλλά κατ΄εξοχήν το τρίγωνο Μακρυγιάννη - Φιλοπάππου - Ακρόπολη, στο οποίο βρίσκονταν τα σημαντικότερα κρατικά κτήρια.
Ο Μακρίδης αξιοποιούσε γόνιμα την εμπειρία που είχε από τα πολλά στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, των οποίων οι εμπνευστές πάντοτε είχαν ως βασικό στόχο να καταλάβουν την περιοχή αυτή για να γίνουν κύριοι της κατάστασης. Ο ίδιος είχε λάβει μέρος στο Βενιζελικό κίνημα του 1935 και είχε αποστρατευθεί μετά την αποτυχία του, με τον βαθμό του Λοχαγού. Το σχέδιο του Μακρίδη έμοιαζε γενικόλογο και προέβλεπε ενέργειες κατά των δυνάμεων της δοσιλογικής κυβέρνησης στο Λεκανοπέδιο αλλά ανέφερε ρητά πως πιθανή αντιπαράθεση με τους Άγγλους ήταν εκτός σχεδιασμού καθώς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ο ΕΛΑΣ δεν θα είχε καμία ελπίδα επιβολής. Το σχέδιο αυτό εμπεριείχε χάρτες στους οποίους αναφέρονταν λεπτομερώς οι κινήσεις των μονάδων, δεν προέβλεπε αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση (κάτι που σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα ήταν αδυναμία του σχεδίου), συντάχθηκε γραπτώς και εγκρίθηκε ομόφωνα από την επιτροπή αφού έγιναν κάποιες επουσιώδεις τροποποιήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχέδιο είχε ξεκινήσει να συζητείται πριν να πάει η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Κάϊρο και γίνει η τελική άκομψη αποπομπή της από τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό στην τελική του μορφή σύμφωνα με τον Μακρίδη, παραδόθηκε σε δύο αντίτυπα στην καθοδήγηση του κόμματος χωρίς ο ίδιος να κρατήσει αντίτυπο. Ένα αντίτυπο παρέλαβε ο Ιωαννίδης τον Νοέμβριο του 1943 και σύμφωνα με την μαρτυρία του αφού το διάβασε, το έκρυψε. Αργότερα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία του, το έκαψε. Το δεύτερο αντίτυπο το παρέλαβε η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η οποία ομοίως αρχικώς το έκρυψε, ενώ το 1945, διαβεβαίωνε την ηγεσία του κόμματος της ότι το κατείχε ακόμη και ότι σκόπευε να το διαφυλάξει.Το σχέδιο το διάβασε και ο Σιάντος, ο οποίος σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το βρήκε "καλό και επιστημονικά καμωμένο".
Το σχέδιο για την τελική κατάληψη της εξουσίας από το ΚΚΕ που είχε εκπονήσει ο Μακρίδης δεν έμεινε χωρίς αναπροσαρμογές. Συγκεκριμένα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία Μακρίδη, τον Μάρτιο η τον Απρίλιο του 1944 εκπονήθηκε νέο σχέδιο κατάληψης της εξουσίας από τον ΕΛΑΣ Αθηνών, ως παραλλαγή του πρώτου. Για το δεύτερο σχέδιο υπάρχει και σχετική μαρτυρία του Μπαρτζιώτα ο οποίος μιλάει για απλή "επεξεργασία" του πρωτότυπου σχεδίου του Μακρίδη. Τελικώς, σύμφωνα πάντα με τον Μακρίδη, εκπονήθηκε και τρίτο σχέδιο τον Αύγουστο του 1944, το οποίο άλλαξε όλα τα δεδομένα των δύο προηγούμενων καθώς προέβλεπε πλέον και την πιθανότητα της ένοπλης ρήξης με τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό τελικώς εφαρμόστηκε στην ένοπλη αναμέτρηση του Δεκέμβρη με τραγικές συνέπειες για το ΚΚΕ και τους υποστηρικτές του. Σύμφωνα με τον Γρηγόρη Φαράκο τα σχέδια αυτά είχαν ως στόχο την επικράτηση των δυνάμεων του ΕΑΜ μετά την απομάκρυνση των Γερμανικών στρατευμάτων. Φαίνεται πως η επεξεργασία σχεδίων από την ηγεσία του ΚΚΕ για δράση στην Αθήνα είχε διαρρεύσει στην κατοχική κυβέρνηση Ράλλη, καθώς βρέθηκαν σχέδια από τον ΕΛΑΣ Αθηνών που προέβλεπαν τον τρόπο αντιμετώπισης υποθετικών κομμουνιστικών ενεργειών στην Αθήνα από τις δυνάμεις της δοσίλογης κυβέρνησης..
Το αρχικό σχέδιο του Μακρίδη που είχε εκπονηθεί το 1943 δεν έχει ανεβρεθεί ως σήμερα σε κανένα σχετικό αρχείο. Σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ μέχρι το 1956, ενώ σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ ακόμη και μέχρι το 1965. Σύμφωνα με τους δύο πιο φιλόπονους ερευνητές των αρχείων του ΚΚΕ, τον Παπαπαναγιώτου και τον αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο, το σχέδιο δεν ανεβρέθηκε στα διασωθέντα αρχεία του ΚΚΕ, παρά τις επίμονες έρευνες τους. Περιέργως ο Ηλίας Νικολακόπουλος σε άρθρο του στα "ΝΕΑ" αμφισβητεί την εγκυρότητα της ύπαρξης του σχεδίου, λέγοντας ότι η "Έκθεση Μακρίδη" συντάχθηκε το 1946 κατά παραγγελία του Ζαχαριάδη για να κυλιδώσει τους Σιάντο και Ιωαννίδη. Πιστεύω πως έχει άδικο και τα στοιχεία που παρατέθηκαν αναιρούν αρκετά ικανοποιητικά όσα παθιασμένα υποστηρίζει. Θεωρώ ότι η ύπαρξη των σχεδίων αποδεικνύει ότι βασικός προσανατολισμός του ΚΚΕ, έστω υπό προϋποθέσεις, παρέμενε η διεκδίκηση της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Βλέπουμε ότι ακόμη και η Αγγλόφιλη η Αγγλόφοβη ηγεσία των Σιάντου και Ιωαννίδη, στο πίσω μέρος του μυαλού της, είχε ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί και αμάρτημα για ένα επαναστατικό κοινωνικοανατρεπτικό κόμμα (το αντίθετο θα ήταν μάλλον αλλόκοτο), αλλά σαν συμπέρασμα έχει την ιστοριογραφική αξία του. Πάντως παραμένει βασικό ζητούμενο, για εμένα τουλάχιστον, γιατί οι κομμουνιστές δεν κατέλαβαν την εξουσία όταν η πρωτεύουσα παρέμεινε για 48 ώρες κυριολεκτικά στην διάθεση τους. Για το θέμα αυτό πιθανά να σας γράψω κάτι τον επόμενο μήνα....
Πηγές:
http://www.istorikathemata.com/2012/11/The-secret-plan-of-KKE-to-capture-the-political-power-in-Greece-1943-1944.html
Συμπληρώνονται εβδομήντα χρόνια από τον Δεκέμβριο του 1944 και αξίζει να ξαναδούμε επιγραμματικά κάποιες κρίσιμες πτυχές του.
- Τι ήταν τα Δεκεμβριανά;
Ηταν η ένοπλη «απάντηση» του ΚΚΕ στην προοπτική αφοπλισμού του ΕΛΑΣ. Ηταν πραξικόπημα, αφού τμήμα του στρατού στασίασε εναντίον της κυβέρνησης (ώς τις 2/12 ο ΕΛΑΣ υπαγόταν στην κυβέρνηση). Ηταν εμφύλιος, καθώς Ελληνες πολέμησαν εναντίον Ελλήνων. Ηταν, τέλος, επανάσταση, γιατί αν το ΚΚΕ επικρατούσε η Ελλάδα θα γινόταν «Λαϊκή Δημοκρατία». Δεν ήταν όμως αυθόρμητη εξέγερση.
- Πότε ξεκίνησαν;
Η αιματηρή διαδήλωση της 3ης Δεκεμβρίου 1944 έχει συμβολική κυρίως σημασία. Οι οργανωμένες εχθροπραξίες ξεκίνησαν όταν ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε εναντίον των κυβερνητικών δυνάμεων την επόμενη μέρα, αλλά η επιλογή της σύγκρουσης είχε ουσιαστικά ληφθεί από το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ ήδη από τις 27/11 και επισημοποιήθηκε στις 2/12. Τότε ξεκίνησαν για την Αθήνα μονάδες του ΕΛΑΣ Αττικής και Ρούμελης.
- Τι ακριβώς επεδίωκε το ΚΚΕ;
Οπως κάθε κόμμα, την εξουσία. Ομως κάτω από την πίεση των Σοβιετικών, το ΚΚΕ είχε συμβιβαστεί με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση και τους Βρετανούς, υπογράφοντας δύο συμφωνίες, στον Λίβανο και την Καζέρτα. Γι’ αυτό άλλωστε δεν κατέλαβε την εξουσία μετά την αποχώρηση των Γερμανών, όπως θα μπορούσε. Παρά τον συμβιβασμό αυτό, διατηρούσε την ελπίδα της κατάκτησης της εξουσίας με «ειρηνικό» τρόπο, μέσω εκλογών που θα γίνονταν υπό τη σκιά των τουφεκιών του ΕΛΑΣ. Οι αφηγήσεις που παρουσιάζουν το ΚΚΕ ως ένα κοινοβουλευτικό κόμμα που επεδίωκε την απλή συμμετοχή του σε μια κεντροαριστερή κυβέρνηση δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
- Και οι προηγούμενοι συμβιβασμοί;
Τον Νοέμβριο του 1944, το ΚΚΕ αντιμετώπισε το εξής δίλημμα: ή θα δεχόταν τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ ή θα συγκρουόταν με την κυβέρνηση και τους Βρετανούς. Προφανώς, η επιλογή της σύγκρουσης ακύρωνε όλους τους προηγούμενους συμβιβασμούς και ερχόταν σε αντίθεση με την επίσημη γραμμή της Σοβιετικής Ενωσης. Οι ακριβείς διεργασίες μέσα στην ηγεσία του ΚΚΕ παραμένουν άγνωστες. Ισως να ήταν η ενθάρρυνση του Τίτο και η παρερμηνεία των επιθυμιών του Στάλιν, ίσως οι φαινομενικά ευνοϊκές εξελίξεις στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, ίσως το ενδεχόμενο μιας οριστικής απώλειας της εξουσίας που θεωρούσε πως αυτοδίκαια του ανήκε, ίσως η αφόρητη πίεση στελεχών και καπεταναίων, ίσως η στρεβλή ανάγνωση της διεθνούς πραγματικότητας και των βρετανικών προθέσεων, ίσως κάποιος συνδυασμός όλων των προηγούμενων. Οπως και να έχει το πράγμα, η ουσία είναι πως το ΚΚΕ επέλεξε τη σύγκρουση, παίζοντάς τα όλα για όλα.
- Ποιοι αναμετρήθηκαν στα Δεκεμβριανά; Ηταν η κυβερνητική πλευρά ένας συνασπισμός Βρετανών και δωσιλόγων με σύσσωμο τον λαό απέναντί τους, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι;
Οχι βέβαια. Ο πληθυσμός ήταν διαιρεμένος και όπως πάντα υπήρχε μια μεγάλη μάζα αναποφάσιστων που περίμενε τον νικητή για να συνταχθεί μαζί του. Στο κυβερνητικό στρατόπεδο υπήρχε πλειάδα αντιστασιακών του εσωτερικού και του εξωτερικού. Σ’ αυτούς προστέθηκαν μετά την έναρξη της μάχης οι υπό κράτηση ταγματασφαλίτες της Αθήνας και της Πελοποννήσου. Τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν την αντικομμουνιστική κολυμβήθρα του Σιλωάμ στην οποία αναβαπτίστηκαν αρκετοί δωσίλογοι. Η ένταξή τους όμως στη μεταπολεμική «εθνικοφροσύνη» υπήρξε συνέπεια και όχι αιτία της σύγκρουσης.
- Γιατί ηττήθηκε το ΚΚΕ;
Γιατί η ανεπαρκής ηγεσία του υπερτίμησε τις δυνατότητές της και υποτίμησε την αποφασιστικότητα τόσο των Ελλήνων αντιπάλων της όσο και των στρατιωτικά υπέρτερων Βρετανών. Ενδεικτικές της στάσης αυτής ήταν και οι πολύνεκρες επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ στην Ηπειρο και τη Μακεδονία. Αυτό όμως δεν ισοδυναμεί με ηττοπάθεια. Αντίθετα απ’ ό,τι λέγεται, το ΚΚΕ επεδίωξε τη νίκη – ποιος άραγε πολεμάει για να ηττηθεί; Ο ΕΛΑΣ απέτυχε να υποτάξει τις κυβερνητικές δυνάμεις στο πρώτο δεκαήμερο και η άφιξη βρετανικών ενισχύσεων με τεθωρακισμένα και αεροπλάνα υπήρξε καταλυτική για τη συνέχεια. Γράφεται λανθασμένα πως τη μάχη έδωσε ο αδύναμος ΕΛΑΣ της Αθήνας ή «ελάχιστες δυνάμεις» του ΕΛΑΣ. Ομως συμμετείχε το μεγαλύτερο μέρος του εμπειροπόλεμου ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και Ρούμελης. Πάντως, η έκβαση της μάχης θα ήταν η ίδια όσες επιπλέον μεραρχίες και να έριχνε στη μάχη ο ΕΛΑΣ.
- Και η βία;
Ακρότητες έγιναν και από τις δύο πλευρές, αλλά το ΚΚΕ ήταν εκείνο που έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα μαζικής εκκαθάρισης της κοινωνικής και πολιτικής βάσης των αντιπάλων του. Χιλιάδες άνδρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά συνελήφθησαν στα σπίτια τους από την ΟΠΛΑ και χιλιάδες ήταν αυτοί που έχασαν τη ζωή τους από εν ψυχρώ εκτελέσεις και κακουχίες. Δεν συνέβη το ίδιο στην αντιπέρα όχθη. Η ασυμμετρία της βίας ήταν τέτοια που το ΚΚΕ αναγκάστηκε να παραδεχθεί «σφάλματα και υπερβασίες».
- Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η σύγκρουση;
Πολύ δύσκολα. Η εμπειρία άλλων χωρών (π.χ. Γαλλία, Ιταλία) δείχνει πως όπου οι κομμουνιστές συμβιβάστηκαν, το έπραξαν γιατί βρίσκονταν σε σαφή θέση αδυναμίας. Εκεί μάλλον βρίσκεται και η βασική αιτία της σύγκρουσης στην Ελλάδα: η απόσταση ανάμεσα στον εσωτερικό και τον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων ήταν πολύ μεγάλη για να γεφυρωθεί αναίμακτα.
Για να εκπονηθεί το σχέδιο δημιουργήθηκε μια ξεχωριστή επιτροπή αποτελούμενη από τους Ζεύγο, Βατουσιανό, Χατζή, Δανιηλίδη, Τιμογιαννάκη ενώ αυξημένες αρμοδιότητες είχε ο Βασίλης Μπαρτζιώτας ("Φάνης") γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας. Αρχικώς κάποια από τα μέλη της επιτροπής έφεραν αντιρρήσεις για την εκπόνηση του σχεδίου καθώς το θεωρούσαν εντελώς θεωρητικό, χωρίς πραγματικά δεδομένα, ενώ αφορούσε μια μελλοντική χρονική στιγμή που στην συγκεκριμένη συγκυρία έμοιαζε πολύ μακρινή. Ακολούθησε μια κομματική σύσκεψη της επιτροπής αυτής στην οποία συμμετείχε και ο Πέτρος Ρούσος (λίγο πριν φύγει για το Κάϊρο) αλλά και τρεις αξιωματικοί της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Θεόδωρος Μακρίδης (ο "Έκτορας"), ο σημαντικότερος και πλέον καταρτισμένος αξιωματικός (ήταν απόστρατος μόνιμος αξιωματικός) που είχε και τον ρόλο του εισηγητή. Σύμφωνα με το σχέδιο που ανέπτυξε, προβλεπόταν ότι ο ΕΛΑΣ μέχρι την απελευθέρωση (που ακόμη τότε φάνταζε πολύ μακρινή), θα συγκροτούσε ένα Σώμα Στρατού στην Αθήνα αποτελούμενο από δύο ταξιαρχίες. Μετά την οριστική αποχώρηση των Γερμανών οι δύο ταξιαρχίες θα καταλάμβαναν στρατηγικά σημεία των Αθηνών, αλλά κατ΄εξοχήν το τρίγωνο Μακρυγιάννη - Φιλοπάππου - Ακρόπολη, στο οποίο βρίσκονταν τα σημαντικότερα κρατικά κτήρια.
Ο Μακρίδης αξιοποιούσε γόνιμα την εμπειρία που είχε από τα πολλά στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, των οποίων οι εμπνευστές πάντοτε είχαν ως βασικό στόχο να καταλάβουν την περιοχή αυτή για να γίνουν κύριοι της κατάστασης. Ο ίδιος είχε λάβει μέρος στο Βενιζελικό κίνημα του 1935 και είχε αποστρατευθεί μετά την αποτυχία του, με τον βαθμό του Λοχαγού. Το σχέδιο του Μακρίδη έμοιαζε γενικόλογο και προέβλεπε ενέργειες κατά των δυνάμεων της δοσιλογικής κυβέρνησης στο Λεκανοπέδιο αλλά ανέφερε ρητά πως πιθανή αντιπαράθεση με τους Άγγλους ήταν εκτός σχεδιασμού καθώς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ο ΕΛΑΣ δεν θα είχε καμία ελπίδα επιβολής. Το σχέδιο αυτό εμπεριείχε χάρτες στους οποίους αναφέρονταν λεπτομερώς οι κινήσεις των μονάδων, δεν προέβλεπε αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση (κάτι που σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα ήταν αδυναμία του σχεδίου), συντάχθηκε γραπτώς και εγκρίθηκε ομόφωνα από την επιτροπή αφού έγιναν κάποιες επουσιώδεις τροποποιήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχέδιο είχε ξεκινήσει να συζητείται πριν να πάει η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Κάϊρο και γίνει η τελική άκομψη αποπομπή της από τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό στην τελική του μορφή σύμφωνα με τον Μακρίδη, παραδόθηκε σε δύο αντίτυπα στην καθοδήγηση του κόμματος χωρίς ο ίδιος να κρατήσει αντίτυπο. Ένα αντίτυπο παρέλαβε ο Ιωαννίδης τον Νοέμβριο του 1943 και σύμφωνα με την μαρτυρία του αφού το διάβασε, το έκρυψε. Αργότερα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία του, το έκαψε. Το δεύτερο αντίτυπο το παρέλαβε η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η οποία ομοίως αρχικώς το έκρυψε, ενώ το 1945, διαβεβαίωνε την ηγεσία του κόμματος της ότι το κατείχε ακόμη και ότι σκόπευε να το διαφυλάξει.Το σχέδιο το διάβασε και ο Σιάντος, ο οποίος σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το βρήκε "καλό και επιστημονικά καμωμένο".
Το σχέδιο για την τελική κατάληψη της εξουσίας από το ΚΚΕ που είχε εκπονήσει ο Μακρίδης δεν έμεινε χωρίς αναπροσαρμογές. Συγκεκριμένα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία Μακρίδη, τον Μάρτιο η τον Απρίλιο του 1944 εκπονήθηκε νέο σχέδιο κατάληψης της εξουσίας από τον ΕΛΑΣ Αθηνών, ως παραλλαγή του πρώτου. Για το δεύτερο σχέδιο υπάρχει και σχετική μαρτυρία του Μπαρτζιώτα ο οποίος μιλάει για απλή "επεξεργασία" του πρωτότυπου σχεδίου του Μακρίδη. Τελικώς, σύμφωνα πάντα με τον Μακρίδη, εκπονήθηκε και τρίτο σχέδιο τον Αύγουστο του 1944, το οποίο άλλαξε όλα τα δεδομένα των δύο προηγούμενων καθώς προέβλεπε πλέον και την πιθανότητα της ένοπλης ρήξης με τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό τελικώς εφαρμόστηκε στην ένοπλη αναμέτρηση του Δεκέμβρη με τραγικές συνέπειες για το ΚΚΕ και τους υποστηρικτές του. Σύμφωνα με τον Γρηγόρη Φαράκο τα σχέδια αυτά είχαν ως στόχο την επικράτηση των δυνάμεων του ΕΑΜ μετά την απομάκρυνση των Γερμανικών στρατευμάτων. Φαίνεται πως η επεξεργασία σχεδίων από την ηγεσία του ΚΚΕ για δράση στην Αθήνα είχε διαρρεύσει στην κατοχική κυβέρνηση Ράλλη, καθώς βρέθηκαν σχέδια από τον ΕΛΑΣ Αθηνών που προέβλεπαν τον τρόπο αντιμετώπισης υποθετικών κομμουνιστικών ενεργειών στην Αθήνα από τις δυνάμεις της δοσίλογης κυβέρνησης..
Το αρχικό σχέδιο του Μακρίδη που είχε εκπονηθεί το 1943 δεν έχει ανεβρεθεί ως σήμερα σε κανένα σχετικό αρχείο. Σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ μέχρι το 1956, ενώ σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ ακόμη και μέχρι το 1965. Σύμφωνα με τους δύο πιο φιλόπονους ερευνητές των αρχείων του ΚΚΕ, τον Παπαπαναγιώτου και τον αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο, το σχέδιο δεν ανεβρέθηκε στα διασωθέντα αρχεία του ΚΚΕ, παρά τις επίμονες έρευνες τους. Περιέργως ο Ηλίας Νικολακόπουλος σε άρθρο του στα "ΝΕΑ" αμφισβητεί την εγκυρότητα της ύπαρξης του σχεδίου, λέγοντας ότι η "Έκθεση Μακρίδη" συντάχθηκε το 1946 κατά παραγγελία του Ζαχαριάδη για να κυλιδώσει τους Σιάντο και Ιωαννίδη. Πιστεύω πως έχει άδικο και τα στοιχεία που παρατέθηκαν αναιρούν αρκετά ικανοποιητικά όσα παθιασμένα υποστηρίζει. Θεωρώ ότι η ύπαρξη των σχεδίων αποδεικνύει ότι βασικός προσανατολισμός του ΚΚΕ, έστω υπό προϋποθέσεις, παρέμενε η διεκδίκηση της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Βλέπουμε ότι ακόμη και η Αγγλόφιλη η Αγγλόφοβη ηγεσία των Σιάντου και Ιωαννίδη, στο πίσω μέρος του μυαλού της, είχε ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί και αμάρτημα για ένα επαναστατικό κοινωνικοανατρεπτικό κόμμα (το αντίθετο θα ήταν μάλλον αλλόκοτο), αλλά σαν συμπέρασμα έχει την ιστοριογραφική αξία του. Πάντως παραμένει βασικό ζητούμενο, για εμένα τουλάχιστον, γιατί οι κομμουνιστές δεν κατέλαβαν την εξουσία όταν η πρωτεύουσα παρέμεινε για 48 ώρες κυριολεκτικά στην διάθεση τους. Για το θέμα αυτό πιθανά να σας γράψω κάτι τον επόμενο μήνα....
Πηγές:
- Γρηγόρης Φαράκος, Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία, τόμος πρώτος, εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα"
- (σελ. 144-150)
- Χάγκεν Φλάϊσερ, Στέμμα και Σβάστικα, εκδόσεις Παπαζήση (σελ 194-199)
- Γιάννης Ιωαννίδης, "Αναμνήσεις" (προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945), εκδόσεις "Θεμέλιο"
http://www.istorikathemata.com/2012/11/The-secret-plan-of-KKE-to-capture-the-political-power-in-Greece-1943-1944.html
Συμπληρώνονται εβδομήντα χρόνια από τον Δεκέμβριο του 1944 και αξίζει να ξαναδούμε επιγραμματικά κάποιες κρίσιμες πτυχές του.
- Τι ήταν τα Δεκεμβριανά;
Ηταν η ένοπλη «απάντηση» του ΚΚΕ στην προοπτική αφοπλισμού του ΕΛΑΣ. Ηταν πραξικόπημα, αφού τμήμα του στρατού στασίασε εναντίον της κυβέρνησης (ώς τις 2/12 ο ΕΛΑΣ υπαγόταν στην κυβέρνηση). Ηταν εμφύλιος, καθώς Ελληνες πολέμησαν εναντίον Ελλήνων. Ηταν, τέλος, επανάσταση, γιατί αν το ΚΚΕ επικρατούσε η Ελλάδα θα γινόταν «Λαϊκή Δημοκρατία». Δεν ήταν όμως αυθόρμητη εξέγερση.
- Πότε ξεκίνησαν;
Η αιματηρή διαδήλωση της 3ης Δεκεμβρίου 1944 έχει συμβολική κυρίως σημασία. Οι οργανωμένες εχθροπραξίες ξεκίνησαν όταν ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε εναντίον των κυβερνητικών δυνάμεων την επόμενη μέρα, αλλά η επιλογή της σύγκρουσης είχε ουσιαστικά ληφθεί από το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ ήδη από τις 27/11 και επισημοποιήθηκε στις 2/12. Τότε ξεκίνησαν για την Αθήνα μονάδες του ΕΛΑΣ Αττικής και Ρούμελης.
- Τι ακριβώς επεδίωκε το ΚΚΕ;
Οπως κάθε κόμμα, την εξουσία. Ομως κάτω από την πίεση των Σοβιετικών, το ΚΚΕ είχε συμβιβαστεί με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση και τους Βρετανούς, υπογράφοντας δύο συμφωνίες, στον Λίβανο και την Καζέρτα. Γι’ αυτό άλλωστε δεν κατέλαβε την εξουσία μετά την αποχώρηση των Γερμανών, όπως θα μπορούσε. Παρά τον συμβιβασμό αυτό, διατηρούσε την ελπίδα της κατάκτησης της εξουσίας με «ειρηνικό» τρόπο, μέσω εκλογών που θα γίνονταν υπό τη σκιά των τουφεκιών του ΕΛΑΣ. Οι αφηγήσεις που παρουσιάζουν το ΚΚΕ ως ένα κοινοβουλευτικό κόμμα που επεδίωκε την απλή συμμετοχή του σε μια κεντροαριστερή κυβέρνηση δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
- Και οι προηγούμενοι συμβιβασμοί;
Τον Νοέμβριο του 1944, το ΚΚΕ αντιμετώπισε το εξής δίλημμα: ή θα δεχόταν τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ ή θα συγκρουόταν με την κυβέρνηση και τους Βρετανούς. Προφανώς, η επιλογή της σύγκρουσης ακύρωνε όλους τους προηγούμενους συμβιβασμούς και ερχόταν σε αντίθεση με την επίσημη γραμμή της Σοβιετικής Ενωσης. Οι ακριβείς διεργασίες μέσα στην ηγεσία του ΚΚΕ παραμένουν άγνωστες. Ισως να ήταν η ενθάρρυνση του Τίτο και η παρερμηνεία των επιθυμιών του Στάλιν, ίσως οι φαινομενικά ευνοϊκές εξελίξεις στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, ίσως το ενδεχόμενο μιας οριστικής απώλειας της εξουσίας που θεωρούσε πως αυτοδίκαια του ανήκε, ίσως η αφόρητη πίεση στελεχών και καπεταναίων, ίσως η στρεβλή ανάγνωση της διεθνούς πραγματικότητας και των βρετανικών προθέσεων, ίσως κάποιος συνδυασμός όλων των προηγούμενων. Οπως και να έχει το πράγμα, η ουσία είναι πως το ΚΚΕ επέλεξε τη σύγκρουση, παίζοντάς τα όλα για όλα.
- Ποιοι αναμετρήθηκαν στα Δεκεμβριανά; Ηταν η κυβερνητική πλευρά ένας συνασπισμός Βρετανών και δωσιλόγων με σύσσωμο τον λαό απέναντί τους, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι;
Οχι βέβαια. Ο πληθυσμός ήταν διαιρεμένος και όπως πάντα υπήρχε μια μεγάλη μάζα αναποφάσιστων που περίμενε τον νικητή για να συνταχθεί μαζί του. Στο κυβερνητικό στρατόπεδο υπήρχε πλειάδα αντιστασιακών του εσωτερικού και του εξωτερικού. Σ’ αυτούς προστέθηκαν μετά την έναρξη της μάχης οι υπό κράτηση ταγματασφαλίτες της Αθήνας και της Πελοποννήσου. Τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν την αντικομμουνιστική κολυμβήθρα του Σιλωάμ στην οποία αναβαπτίστηκαν αρκετοί δωσίλογοι. Η ένταξή τους όμως στη μεταπολεμική «εθνικοφροσύνη» υπήρξε συνέπεια και όχι αιτία της σύγκρουσης.
- Γιατί ηττήθηκε το ΚΚΕ;
Γιατί η ανεπαρκής ηγεσία του υπερτίμησε τις δυνατότητές της και υποτίμησε την αποφασιστικότητα τόσο των Ελλήνων αντιπάλων της όσο και των στρατιωτικά υπέρτερων Βρετανών. Ενδεικτικές της στάσης αυτής ήταν και οι πολύνεκρες επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ στην Ηπειρο και τη Μακεδονία. Αυτό όμως δεν ισοδυναμεί με ηττοπάθεια. Αντίθετα απ’ ό,τι λέγεται, το ΚΚΕ επεδίωξε τη νίκη – ποιος άραγε πολεμάει για να ηττηθεί; Ο ΕΛΑΣ απέτυχε να υποτάξει τις κυβερνητικές δυνάμεις στο πρώτο δεκαήμερο και η άφιξη βρετανικών ενισχύσεων με τεθωρακισμένα και αεροπλάνα υπήρξε καταλυτική για τη συνέχεια. Γράφεται λανθασμένα πως τη μάχη έδωσε ο αδύναμος ΕΛΑΣ της Αθήνας ή «ελάχιστες δυνάμεις» του ΕΛΑΣ. Ομως συμμετείχε το μεγαλύτερο μέρος του εμπειροπόλεμου ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και Ρούμελης. Πάντως, η έκβαση της μάχης θα ήταν η ίδια όσες επιπλέον μεραρχίες και να έριχνε στη μάχη ο ΕΛΑΣ.
- Και η βία;
Ακρότητες έγιναν και από τις δύο πλευρές, αλλά το ΚΚΕ ήταν εκείνο που έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα μαζικής εκκαθάρισης της κοινωνικής και πολιτικής βάσης των αντιπάλων του. Χιλιάδες άνδρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά συνελήφθησαν στα σπίτια τους από την ΟΠΛΑ και χιλιάδες ήταν αυτοί που έχασαν τη ζωή τους από εν ψυχρώ εκτελέσεις και κακουχίες. Δεν συνέβη το ίδιο στην αντιπέρα όχθη. Η ασυμμετρία της βίας ήταν τέτοια που το ΚΚΕ αναγκάστηκε να παραδεχθεί «σφάλματα και υπερβασίες».
- Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η σύγκρουση;
Πολύ δύσκολα. Η εμπειρία άλλων χωρών (π.χ. Γαλλία, Ιταλία) δείχνει πως όπου οι κομμουνιστές συμβιβάστηκαν, το έπραξαν γιατί βρίσκονταν σε σαφή θέση αδυναμίας. Εκεί μάλλον βρίσκεται και η βασική αιτία της σύγκρουσης στην Ελλάδα: η απόσταση ανάμεσα στον εσωτερικό και τον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων ήταν πολύ μεγάλη για να γεφυρωθεί αναίμακτα.
[Στάθης Ν. Καλύβας. Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale].
No comments :
Post a Comment