25η ΜΑΡΤΙΟΥ. ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τεύχος 50, σελ. 14, έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ΙΑΝ-ΜΑΡΤ. 2005. Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του Ν.Μ.Ε

ΦΩΤΟ: Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Όσο κι αν θέλει κανείς ν’ αποφύγει τις επετειακές αναφορές, γιατί φοβάται πως δεν έχει τίποτα πρωτότυπο και νέο να γράψει, είναι φύσει αδύνατον μέρες σαν την 25η Μαρτίου να περάσουν χωρίς να ανατρέξεις σε κάποια πτυχή του 1821. Πως να το ξεπεράσεις άλλωστε….είναι σαν να ξεχνάς πως γιορτάζει μια αίθουσα του Μουσείου, ή σαν να λησμονείς τη γιορτή ενός σου παιδιού. Καθώς περιδιαβάζω στην πτέρυγα του ναυτικού αγώνα της επανάστασης αφαιρούμαι για λίγο μπρος στον πίνακα του Βολανάκη, που με τόση ζωντάνια αναπαριστά την πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας στην Ερεσό. Ακριβώς από κάτω είναι τοποθετημένη η τομή του πυρπολικού κι όπως το μάτι απ’ το ένα πέφτει στο άλλο κι αντίστροφα, αναδεικνύεται ολοζώντανα το θέμα που διεκδικεί παγκόσμια πρωτιά και μοναδικότητα. Πρόκειται για τη χρήση του πυρπολικού, ως τακτικού όπλου στον κατά θάλασσα αγώνα.

Το Ναυτικό της Επανάστασης συγκροτήθηκε από τα εμπορικά πλοία των τριών κατ’ αρχήν νήσων Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών και αργότερα προστέθηκαν κι άλλα πλοία και πληρώματα απ’ όλα τα νησιά και τους Ελληνικούς ναυτότοπους. Με την εκμετάλλευση των ευνοϊκών για τους Έλληνες προνοιών της συνθήκης του «Κιουτσούκ Καϊναρτζή» του 1774, ο Ελληνικός εμπορικός στόλος είχε αναλάβει όλο σχεδόν το θαλασσινό εμπόριο των παρευξείνιων χωρών, ιδίως τη διακίνηση των σιτηρών της Ρωσίας, συσσωρεύοντας πλούτη στους νοικοκύρηδες καπεταναίους και πλοιοκτήτες των νησιών, που αύξαναν συνεχώς τους αριθμούς των ναυπηγήσεων στα καρνάγια των θαλασσινών τόπων.

Τα περισσότερα ελληνικά εμπορικά πλοία με την άδεια των Οθωμανικών αρχών είχαν εξοπλισθεί με λίγα κανόνια για να αντιμετωπίζουν τους πειρατές και τους κουρσάρους που έβριθαν στο Αιγαίο και στα άλλα σημεία της Μεσογείου. Ληστές της θάλασσας που προέρχονταν κυρίως απ’ τα βόρεια παράλια της Αφρικής, Μπερμπερίνοι, Σαρακηνοί, Αλγερινοί, αλλά και Έλληνες που είχαν επιδοθεί κατά περιόδους στην πειρατεία. Κάπως έτσι ήταν η κατάσταση όταν ξέσπασε η Επανάσταση. Πληρώματα πεπειραμένα, ψημένα στην άρμη, εμπειροπόλεμα απ’ τις αδιάκοπες συμπλοκές με τους πειρατές, με ναυτική τακτική αντίληψη από το σπάσιμο του Αγγλικού αποκλεισμού στα λιμάνια της δυτικής Μεσογείου. Τα εξοπλισμένα εμπορικά, όμως, όσο κι αν ήταν επανδρωμένα από έμπειρους θαλασσόλυκους, δεν μπορούσαν να αντιπαρατεθούν με τα πλοία γραμμής του Οθωμανικού ναυτικού, που έφεραν μεγάλο αριθμό κανονιών, σε μερικές περιπτώσεις περισσότερα από 80.

Η ιδέα ενός μη επανδρωμένου, παρασυρόμενου απ’ τα ρεύματα ή τον άνεμο, καιόμενου σκάφους, που να ξέπεφτε μέσα στη διάταξη των αγκυροβολημένων πλοίων του αντιπάλου και να επέφερε αναστάτωση και σύγχυση με ανάλογα ευνοϊκά αποτελέσματα, ήταν γνωστή και είχε χρησιμοποιηθεί και στο παρελθόν.


Η πυρπόληση της τουρκικής φρεγάτας από τον Παπανικολή. Ελαιογραφία Κ. Βολανάκη (1882). ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η προς τούτο όμως, κατάλληλη μετασκευή υπαρχόντων πλοίων, ή και η , ευθύς εξ αρχής, ναυπήγηση αναλόγων σκαφών, ώστε να χρησιμοποιηθούν ως επανδρωμένα και κατευθυνόμενα πυρπολικά εναντίον του εχθρικού στόλου είτε αγκυροβολημένου, είτε εν πλω ευρισκόμενου, είναι ασφαλώς η πρώτη φορά που συναντάται στην παγκόσμια ιστορία. Το πυρπολικό αποτέλεσε το μεγάλο, το μοναδικό τακτικό όπλο του Ελληνικού ναυτικού, εκείνο μέσω του οποίου έγινε εκμεταλλεύσιμη η μεγάλη θαλασσινή εμπειρία των πληρωμάτων και βέβαια η ασύγκριτη ευψυχία τους. Είναι αλήθεια πως ο τεχνολογικός και τακτικός αυτός νεωτερισμός δεν θα είχε καμία αξία εάν δεν συνοδευόταν απ’ τη ναυτική καπατσοσύνη και αποκοτιά των ναυτών που το επάνδρωναν, οι οποίοι κατάφεραν να εξισορροπήσουν την τεράστια διαφορά σε εξοπλισμούς και εκτοπίσματα από τον αντίπαλο Οθωμανικό στόλο.

Από πολλούς ίσως διαφεύγει η σημασία του ναυτικού αγώνα της επανάστασης και θα πρέπει να αναφερθεί ότι χωρίς το ναυτικό να κυριαρχεί στο Αιγαίο, με κύριο και σχεδόν μοναδικό όπλο το πυρπολικό, θα ήταν πολύ ευκολότερη η ενίσχυση και ο ανεφοδιασμός των Οθωμανικών στρατευμάτων με άδηλη την έκβαση των μαχών ξηράς. Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά που αποδεικνύουν ότι ο αγώνας στη θάλασσα δεν ήταν αποκομμένος απ’ τα διαδραματιζόμενα στη στεριά, ούτε αποτελούσε αυτοσκοπό. Αντίθετα επέφερε σοβαρά και απτά αποτελέσματα, ενισχύοντας τα μαχόμενα Ελληνικά τμήματα και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην απελευθέρωση μεγάλων χερσαίων διαμερισμάτων.

Η απόδειξη των ανωτέρω υπήρξε το 1827, όταν ο Ιμπραήμ ήταν έτοιμος να καταστείλει την επανάσταση στην Πελοπόννησο και στην ουσία να σβήσει ολοκληρωτικά την Ελληνική εξέγερση. Στην θάλασσα ήταν που κρίθηκε η τελική έκβαση του ξεσηκώματος, η ναυμαχία του Ναβαρίνου ήταν η καθοριστική σύγκρουση, που έβαλε τη σφραγίδα στην ίδρυση του πρώτου πυρήνα νεοελληνικού κράτους, έστω κι αν αντίπαλοι του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου δεν ήσαν οι Έλληνες, αλλά οι ενωμένοι στόλοι Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Μέχρι τότε όμως, από το ̉21 ως το ̉27, το πυρπολικό κράτησε τις θάλασσες ελεύθερες για τους Έλληνες και κλειστές για τους Οθωμανούς.

Θα ήταν ευχάριστο εάν τούτο το μικρό σημείωμα αποτελούσε το έναυσμα για ορισμένους αναγνώστες, να περπατήσουν στην αίθουσα των εκθεμάτων του ̉21 και να σταθούν μπρος στην τομή του πυρπολικού που δείχνει τις λεπτομέρειες της κατασκευής του, να φαντασθούν τον τρόπο λειτουργίας, τα λούκια με το νιτρωμένο φυτίλι, τα βαρέλια με το μπαρούτι στον κουραδόρο κάτω απ’ το κατάστρωμα, τις οπές αερισμού στο κατάστρωμα πάνω απ’ τα βαρέλια, τη μπουκαπόρτα διαφυγής πρύμα, τη σκαμπαβία να ρυμουλκείται και πάνω απ’ όλα τις μορφές των γενναίων ναυμάχων που κράτησαν στα χέρια τους τη δάδα του φυτιλιού των πυρπολικών, τη δάδα της ελευθερίας των Ελλήνων.


Βεβαίωση για τη συμμετοχή του Παναγιώτη Καλαφάτη στο πλήρωμα του πυρπολικού του Δημητρίου Παπανικολή. Ιστορικό Αρχείο ΝΜΕ

Μεταγραφή: Δηλοποιώ ο υποφαινόμενος ότι ο Παναγιώτης Δημητρίου Καλαφάτης θεσσαλονικεύς, εχρημάτισε με το πυρπολικό Ναύτης εις την πυρκαϊάν του εχθρικού Δικρότου κατά την Ερεσσόν της Μυτιλήνης, εις το 1821 Μαΐου 27η. Επίσης και εις την ναυμαχίαν του Γέροντος κατά το 1821 Αυγούστου 29η. Εις τας δύο δε ταύτας Ναυμαχίας κατά του εχθρού, έδειξε πατριωτισμόν, ζήλον, εμπιστοσύνην, και προθυμίαν. Διό και εις ένδειξιν της καλής περί τα χρέη του διαγωγής του δέδωται η παρούσα απόδειξις κατ’ αίτησίν του.

Πειραιεί τη 2α Μαΐου 1836

Ο Πλοίαρχος Δ. Παπανικολής.
http://perialos.blogspot.com/2012/03/25.html

Το Περί Αλός προτείνει:
- ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΟΡΚΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΤΟΥ 1821.
- Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΙΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 1821 – 1829. Η επίδραση του εθνικού χαρακτήρος επί της διεξαγωγής του κατά θάλασσαν πολέμου.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

- ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΟΥΣ ΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ