Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας για να εξαλειφθούν στερεότυπα

Δεν αποτελεί λόγο να πέσει κανείς από τα σύννεφα η διαπίστωση ότι η γλώσσα του Δημοσίου είναι γένους αρσενικού. Αποτελεί όμως καινοτόμο εγχείρημα η συστηματική επιστημονική προσπάθεια αντιμετώπισης του γλωσσικού σεξισμού των διοικητικών εγγράφων για πρώτη φορά στη χώρα μας. Σε όλα τα δημόσια έγγραφα ανεξαρτήτως φορέα κυριαρχεί το αρσενικό γραμματικό γένος. Αυτό ισχύει ακόμα και για τα έγγραφα στα οποία γίνεται διπλή σήμανση του γένους εφόσον στο σύνολό τους τηρείται ο κανόνας της πρόταξης του αρσενικού. Ποιος ή ποια παραξενεύεται;  Άλλωστε στο πλαίσιο της γλώσσας αναπαράγεται και διαιωνίζεται, ανάλογα με τις ιστορικές και πολιτιστικές συνθήκες, το πλέγμα των κυρίαρχων κάθε φορά έμφυλων προκαταλήψεων και στερεοτύπων.  Μια από τις εκφάνσεις της πρακτικής μέσω της οποίας υποβαθμίζονται άτομα με βάση το φύλο τους («σεξισμός») είναι ο γλωσσικός σεξισμός και σε κοινωνίες με μακρά πατριαρχική παράδοση, όπως η ελληνική, αυτά τα άτομα είναι οι γυναίκες.

Το φύλο της γλώσσας

Ένα έγγραφο υπουργείου είναι αρκετό για να δώσει την εικόνα του φύλου της γλώσσας που χρησιμοποιεί η δημόσια διοίκηση. Για παράδειγμα, σε ένα έγγραφο φορέα δημόσιας υγείας όλες οι άλλες κατηγορίες εργαζόμενων εντοπίζονται στο αρσενικό γένος (οι νοσηλευτές, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι χειριστές, οι οδοντοτεχνίτες κ.τ.λ. αλλά και οι γιατροί, οι ψυχολόγοι οι οποίοι κατά αναλογία ταυτίζονται με το αρσενικό γένος) - μόνο οι μαίες φαίνεται να είναι αποκλειστικά γυναίκες…  Θα μπορούσε να πει κάποιος ή κάποια ότι «εάν είστε αλλεργικός» οι φαρμακευτικές οδηγίες είναι σαφείς. Η «αλλεργική» δεν υπάρχει, είναι η αόρατη γυναίκα που ακολουθεί τις οδηγίες για «τον αλλεργικό»… Παρόλα αυτά, τα έγγραφα του Δημοσίου μπορεί να αποτελέσουν και όχημα υπέρβασης του σεξισμού και προς την κατεύθυνση αυτή κινείται ο «Οδηγός Χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στο Δημόσιο Τομέα». Εκπονήθηκε για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Ισότητας (ΓΓΙΦ) και τον συνέταξε ερευνητική / συντακτική ομάδα με επικεφαλής τις κυρίες Μαρία Γκασούκα και Μαριάνθη Γεωργαλλίδου και με τη συμμετοχή των κυριών Σοφίας Λαμπροπούλου και Ξανθίππης Φουλίδη και του κ. Κώστα Τόλη. Ο Οδηγός περιλαμβάνει παρατηρήσεις, οδηγίες, συστάσεις, πρακτικές συμβουλές και συγκεκριμένες προτάσεις για τη χρήση μη σεξιστικής γλώσσας, με σκοπό την προώθηση και την εφαρμογή της ισότητας των φύλων στα διοικητικά έγγραφα. Δίνει και τη δυνατότητα στις εργαζόμενες και στους εργαζόμενους που είναι είτε στελέχη των υπουργείων είτε των περιφερειών και των δήμων κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και τη σύνταξη των δημοσίων εγγράφων να εξαλείψουν τα έμφυλα στερεότυπα που αναπαράγουν συνειδητά και ασυνείδητα διακρίσεις που συνδέονται με τα κοινωνικά φύλα, τους άνδρες και τις γυναίκες. Χαρακτηριστικά, όπως ειπώθηκε κατά την εκδήλωση-παρουσίαση που έγινε την Τετάρτη από το υπουργείο Εσωτερικών, οι νέες προσθήκες στα δημόσια έγγραφα για να ανταποκρίνονται στο θηλυκό γένος δεν απαιτούν περισσότερη έκταση από μία σειρά ανά σελίδα.

Η έρευνα

Η έρευνα σε περίπου 1.000 δημόσια έγγραφα υπουργείων, περιφερειών και δήμων κατέδειξε μεταξύ άλλων:
* Το φαινόμενο της σύνταξης των εγγράφων με αποκλειστική χρήση του αρσενικού γραμματικού γένους (ο εργαζόμενος, ο υπάλληλος, ο χρήστης…) παρατηρείται εντονότερο στις περιφέρειες με ποσοστό 66,13% και λιγότερο στα υπουργεία με ποσοστό 47,3%.
* Τα υπουργεία σε ποσοστό 38,39% τηρούν τη διπλή σήμανση στο γραμματικό γένος (π.χ. ο/η ιατρός, του/της συζύγου, οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες) αλλά σε όλες τις περιπτώσεις προτάσσεται το αρσενικό γένος. Οι περιφέρειες εμφανίζονται να υστερούν στο θέμα αυτό σε σχέση με τους άλλους φορείς, με ένα ποσοστό 27,42%.
* Στα έγγραφα των υπουργείων εντοπίσθηκαν τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα σημασιολογικών στερεότυπων (γυναικείες ταυτότητες ταυτίζονται με χαρακτηριστικά χαμηλού κοινωνικού κύρους και ευπαθών ομάδων). Επίσης, εντοπίσθηκε εντονότερο το φαινόμενο της αστάθειας σήμανσης του γένους (περιστασιακά γίνεται αναφορά και στα δύο φύλα μέσω της διπλής σήμανσης του γραμματικού γένους και, κατά τα άλλα, συντάσσονται στο αρσενικό) σε ποσοστό 8,93%.
* Τα έγγραφα χωρίς σήμανση στο γένος (η αναφορά στα πρόσωπα γίνεται μέσω ουδέτερων ως προς το φύλο λέξεων π.χ. άτομο, άνθρωπος κ.λπ.) φαίνεται να αποτελούν ένα όχι αμελητέο ποσοστό των εγγράφων που αναλύθηκαν, από 13,84% στα υπουργεία σε 18,52% στους δήμους.

Αξίζει να σημειωθεί ακόμα ότι στο σύνολο των εγγράφων οι αρσενικοί τύποι των ονομάτων προηγούνται των θηλυκών, οι οποίοι κατά κανόνα δηλώνονται με την προσθήκη κατάληξης και όχι ολογράφως. Χρησιμοποιούνται οι αρσενικοί τύποι των ονομάτων ακόμα και στην περίπτωση είτε διτυπία (ο/η εργοδότης, η εργοδότρια, ο/η πρέσβης, η πρέσβειρα) είτε το αντίστοιχο ουσιαστικό θηλυκού γένους (ο εκπαιδευτής / η εκπαιδεύτρια, ο μαθητής / η μαθήτρια, ο νέος / η νέα). Παράλληλα, παρατηρείται ότι σε κείμενα τα οποία κατ' εξοχήν αναφέρονται και απευθύνονται σε μεικτές ως προς το φύλο ομάδες του πληθυσμού, αλλά και σε γυναίκες αποκλειστικά, οι συντάκτες-κτριες αγνοούν τις γυναίκες καθιστώντας τες αόρατες στον δημόσιο λόγο. Έτσι, όπως επισημαίνεται στον οδηγό, «συντηρούν τη νόρμα (προτίμηση στο ανδρικό γένος/φύλο), νομιμοποιούν τις ασύμμετρες σχέσεις και, κατά συνέπεια, συντελούν στη φυσικοποίηση της κυριαρχίας του αρσενικού». Υπάρχουν παραδείγματα και από το υπουργείο Εσωτερικών και τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, στα έγγραφα του υπουργείου, τα οποία δεν συντάσσονται από τη ΓΓΙΦ, παραμένει... συνεπής η χρήση του αρσενικού γένους για γυναίκες και άντρες στελέχη, υπαλλήλους και αποδέκτριες-τες. Έτσι, σε αυτά αποκλειστικά άντρες φαίνεται να είναι οι Προϊστάμενοι - Απασχολούμενοι - Ηλικιωμένοι - Ενδιαφερόμενοι - Αξιολογούμενοι - Εκπαιδευτές - Άνεργοι - Καταθέτες - Ερευνητές - Υπεύθυνοι - Μετανάστες - Εκκαθαριστές - Αντικαταστάτες - Αναπληρωτές - Επιθεωρητές - Μαθητές - Χρήστες - Φοιτητές - Καθηγητές - Συνδρομητές.

Ο «Οδηγός Χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στο Δημόσιο Τομέα» παρουσιάστηκε επίσημα την Τετάρτη από την κυρία Μαρία Γκασούκα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου, αντιπρόεδρος Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) και διευθύντρια του Ινστιτούτου Επιμόρφωσης. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης κ. Χριστόφορος Βερναρδάκης, η γενική γραμματέας Ισότητας των Φύλων κυρία Φωτεινή Κούβελα και πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας η κυρία Ειρήνη Αγαθοπούλου.

Διαβάστε τον «Οδηγό χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας»

http://www.tovima.gr/society/article/?aid=760619

ΜΗ ΣΕΞΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΟΔΗΓΙΕΣ* ΣΧΟΛΙΟ "ΙΣΧΥΣ": ΑΝΤΕ ΓΑΜΗΘΕΙΤΕ (ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ), ΜΩΡΕ ΚΑΡΙΟΛΕΣ (ΘΗΛΥΚΟ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΧΡΟΙΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΣΕΝΙΚΕΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΕΣ ΤΟΙΟΥΤΕΣ). ΛΥΣΑΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ (ΟΥΔΕΤΕΡΟ) ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΘΗΛΥΚΟ) ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΑΣΧΟΛΕΙΣΤΕ ΜΕ ΝΕΟΕΠΟΧΙΤΙΚΕΣ ΠΙΠΕΣ (ΘΗΛΥΚΟ).  ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΠΟΦΕΥΓΕΤΕ ΝΑ ΜΑΣ ΠΕΙΤΕ ΕΙΝΑΙ ΠΟΣΑ ΛΕΦΤΑ (ΟΥΔΕΤΕΡΟ) ΚΟΣΤΙΣΕ ΟΛΗ Η ΦΑΡΣΟΚΩΜΩΔΙΑ ΚΑΙ Η ...ΜΕΛΕΤΗ  ΣΑΣ (ΘΗΛΥΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ).

*ΑΠΟΦΥΓΑΜΕ, ΕΙ ΔΥΝΑΤΟΝ, ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΑΡΣΕΝΙΚΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ.