Ένα από τα σημαντικότερα εθνικά μετερίζια είναι η γλώσσα μας. Μια γλώσσα που σήμερα κακοποιείται από πολλούς παρουσιαστές εκπομπών της τηλεόρασης, σεναριογράφους τηλεοπτικών σειρών, που προσβάλλουν την αισθητική μας, ενώ επίμονα προσπαθούν να μπολιάσουν την πλούσια γλώσσα μας με ξένες λέξεις. Η γλώσσα μας υπήρξε θεμελιώδης παράγοντας για τη διατήρηση του ελληνισμού ανά τους αιώνες, ακόμα και στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Αυτή τη γλώσσα, την πιο πλούσια σε λεξιλόγιο σε όλο τον κόσμο, κάποιοι αγωνίζονται να μπασταρδέψουν, όπως το επιχειρούν και με την ιστορία μας. Χαρακτηριστικό δείγμα της διαχρονικότητας της γλώσσας μας είναι ότι ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούμε παροιμιώδεις εκφράσεις που έχουν την προέλευση και καταγωγή τους από την αρχαιότητα. Αναφέρω μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές και συνήθεις.
- Άνθρακες ο θησαυρός: Η φράση χρησιμοποιείται όταν διαψεύδονται οι ελπίδες μας. Η παροιμία προήλθε από μια δοξασία των αρχαίων, σύμφωνα με την οποία καλά δαιμόνια αποκαλύπτουν σε ανθρώπους -την ώρα που κοιμούνται- το σημείο όπου υπάρχει κρυμμένος θησαυρός, που για να βρεθεί, αυτός που είδε το όνειρο πρέπει να ψάξει να τον βρει μόνος του χωρίς να αποκαλύψει το μυστικό σε κανένα, διότι αλλιώς θα βρει άνθρακες.
- Αναγκαίον κακόν: Η φράση βρίσκεται για πρώτη φορά σε στίχο του Μένανδρου (342-291 π.Χ.) που μιλάει για το γάμο και γράφει ότι: «Ο γάμος, εάν τις την αλήθειαν σκοπή, κακόν μεν εστίν, αλλά αναγκαίον κακόν».
- Βωμολόχος: Στην αρχαιότητα, όταν γίνονταν θυσίες, οι φτωχοί μαζεύονταν γύρω από τους βωμούς για να πάρουν μετά το τέλος των θυσιών, τα κομμάτια από το κρέας που απέμεινε. Όμως ήταν τόσοι πολλοί, που αρκετοί δεν προλάβαιναν να πάρουν μερίδιο. Αυτοί άρχιζαν να βρίζουν τους άλλους που πήραν. Έτσι, για τους υβριστές, βγήκε η λέξη «βωμολόχος» και η οποία παράγεται από το «βωμός» και «ελλοχεύω» ,δηλαδή παραμονεύω μπροστά στο βωμό.
- Δεν μύρισα τα νύχια μου: Οι ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα έχαιραν μεγάλων τιμών. Πολλοί πήγαιναν σε διάφορα μαντεία για να μάθουν το νικητή. Οι μάντισσες βουτούσαν τότε τα νύχια τους σε ένα υγρό, καμωμένο από δαφνέλαιο, ύστερα τα έφερναν στη μύτη τους και εισπνέοντας έπεφταν σε ένα είδος καταληψίας και τότε έλεγαν το όνομα του νικητή. Έτσι έμεινε και η πιο πάνω φράση ,όταν μας ρωτούν για κάτι που δεν γνωρίζουμε.
- Πάτησες την πίτα: Ο τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος, για να δώσει λίγη διασκέδαση στους Αθηναίους, άρχισε να διοργανώνει τελετές με χορούς. Οι μητέρες μάθαιναν στα παιδιά τους να χορεύουν. Τους έδεναν τα μάτια και ύστερα τα έβαζαν να κάνουν κάποια βήματα ανάμεσα σε τρεις πίτες. Το παιδί που κατόρθωνε να τις περάσει χωρίς να τις πατήσει, τις έπαιρνε δικές του, αλλιώς έμενε νηστικό όλη τη μέρα.
- Ξεπέρασες τα εσκαμμένα: Φράση για όποιον ξεπερνά τα όρια, τα συνηθισμένα. Προήλθε από το άλμα του Πυθιονίκη Φαύλου, που σύμφωνα με την παράδοση, πέτυχε ένα τεράστιο άλμα που ξεπέρασε τη «σκαμμένη ζώνη» στο στάδιο.
- Ως ευ παρέστης: Φράση από την τραγωδία «Αίας» του Σοφοκλή. Ο Αίας από τη Σαλαμίνα, καλωσορίζει τη θεά Αθηνά, η οποία του έστειλε τη Νέμεση για να τον τιμωρήσει για την ασέβειά του προς τους θεούς. Η φράση αυτή αποτελεί πικρή και τραγική ειρωνεία.
- Δήλιο πρόβλημα: Φράση που χαρακτηρίζει τα δύσκολα προβλήματα, τα ανυπέρβλητα εμπόδια. Οι κάτοικοι της Δήλου υπέφεραν από λοιμό και ρώτησαν το μαντείο των Δελφών με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να απαλλαγούν από αυτόν. Το μαντείο βρέθηκε σε δύσκολη θέση και έδωσε χρησμό, ότι για να απαλλαγούν, θα έπρεπε πρώτα να κατασκευάσουν βωμό , σε σχήμα κύβου, διπλασίου όγκου από το βωμό του Απόλλωνα, που επίσης ήταν κύβος. Το πρόβλημα, με κανόνα και διαβήτη, ήταν και είναι άλυτο.
- Από κακό κόρακα, κακό αυγό: Στις Συρακούσες, στα μέσα του 5ου π.χ. αιώνα, ζούσε και δίδασκε ο Έλληνας ρήτορας Κόραξ, που πληρώνονταν τα δίδακτρα από τους μαθητές του, τότε μόνο, αν θα κέρδιζαν την πρώτη τους δίκη. Ο μαθητής του Τισίας, αρνήθηκε να τον πληρώσει και ο Κόρακας τον μήνυσε. Αγορεύοντας στο δικαστήριο ο Κόρακας είπε: «Εάν ο Τισίας χάσει τη δίκη, πρέπει να με πληρώσει. Εάν την κερδίσει, πρέπει πάλι να με πληρώσει, διότι αυτό θα σημαίνει ότι έγινε καλός ρήτορας και κέρδισε την πρώτη δίκη». Ο Τισίας είπε: «Αν χάσω τη δίκη, δεν του οφείλω τίποτα, διότι δεν έγινα καλός ρήτορας, αν όμως κερδίσω, δεν του χρωστάω τίποτα». Τότε οι δικαστές διαπίστωσαν ότι: «εκ κακού κόρακος, κακόν ωόν».
- Χαμαιτυπεία: Στην αρχαία Κόρινθο οι εταίρες ήταν πολλές, και μερικές διάσημες. Πολλές, στολισμένες με χρυσές ζώνες για να ξεχωρίζουν από τις άλλες γυναίκες, φορούσαν ειδικά σανδάλια που στις σόλες τους είχαν χαραγμένες δυο λέξεις, έτσι που όταν πατούσαν στη μαλακή γη των χωμάτινων δρόμων της εποχής, αποτυπώνονταν ανάγλυφα η φράση: «Ακολούθησέ με». Οι θαυμαστές ακολουθούσαν τις εταίρες σε κάτι μικρά σπιτάκια. Αυτά ήταν τα «χαμαιτυπεία» που πήραν το όνομά τους από την διαφημιστική επινόηση των εταίρων. Και η ρίζα της λέξης προέρχεται από το χαμαί = χάμω και τύπη = τύπωμα.
- Άνθρακες ο θησαυρός: Η φράση χρησιμοποιείται όταν διαψεύδονται οι ελπίδες μας. Η παροιμία προήλθε από μια δοξασία των αρχαίων, σύμφωνα με την οποία καλά δαιμόνια αποκαλύπτουν σε ανθρώπους -την ώρα που κοιμούνται- το σημείο όπου υπάρχει κρυμμένος θησαυρός, που για να βρεθεί, αυτός που είδε το όνειρο πρέπει να ψάξει να τον βρει μόνος του χωρίς να αποκαλύψει το μυστικό σε κανένα, διότι αλλιώς θα βρει άνθρακες.
- Αναγκαίον κακόν: Η φράση βρίσκεται για πρώτη φορά σε στίχο του Μένανδρου (342-291 π.Χ.) που μιλάει για το γάμο και γράφει ότι: «Ο γάμος, εάν τις την αλήθειαν σκοπή, κακόν μεν εστίν, αλλά αναγκαίον κακόν».
- Βωμολόχος: Στην αρχαιότητα, όταν γίνονταν θυσίες, οι φτωχοί μαζεύονταν γύρω από τους βωμούς για να πάρουν μετά το τέλος των θυσιών, τα κομμάτια από το κρέας που απέμεινε. Όμως ήταν τόσοι πολλοί, που αρκετοί δεν προλάβαιναν να πάρουν μερίδιο. Αυτοί άρχιζαν να βρίζουν τους άλλους που πήραν. Έτσι, για τους υβριστές, βγήκε η λέξη «βωμολόχος» και η οποία παράγεται από το «βωμός» και «ελλοχεύω» ,δηλαδή παραμονεύω μπροστά στο βωμό.
- Δεν μύρισα τα νύχια μου: Οι ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα έχαιραν μεγάλων τιμών. Πολλοί πήγαιναν σε διάφορα μαντεία για να μάθουν το νικητή. Οι μάντισσες βουτούσαν τότε τα νύχια τους σε ένα υγρό, καμωμένο από δαφνέλαιο, ύστερα τα έφερναν στη μύτη τους και εισπνέοντας έπεφταν σε ένα είδος καταληψίας και τότε έλεγαν το όνομα του νικητή. Έτσι έμεινε και η πιο πάνω φράση ,όταν μας ρωτούν για κάτι που δεν γνωρίζουμε.
- Πάτησες την πίτα: Ο τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος, για να δώσει λίγη διασκέδαση στους Αθηναίους, άρχισε να διοργανώνει τελετές με χορούς. Οι μητέρες μάθαιναν στα παιδιά τους να χορεύουν. Τους έδεναν τα μάτια και ύστερα τα έβαζαν να κάνουν κάποια βήματα ανάμεσα σε τρεις πίτες. Το παιδί που κατόρθωνε να τις περάσει χωρίς να τις πατήσει, τις έπαιρνε δικές του, αλλιώς έμενε νηστικό όλη τη μέρα.
- Ξεπέρασες τα εσκαμμένα: Φράση για όποιον ξεπερνά τα όρια, τα συνηθισμένα. Προήλθε από το άλμα του Πυθιονίκη Φαύλου, που σύμφωνα με την παράδοση, πέτυχε ένα τεράστιο άλμα που ξεπέρασε τη «σκαμμένη ζώνη» στο στάδιο.
- Ως ευ παρέστης: Φράση από την τραγωδία «Αίας» του Σοφοκλή. Ο Αίας από τη Σαλαμίνα, καλωσορίζει τη θεά Αθηνά, η οποία του έστειλε τη Νέμεση για να τον τιμωρήσει για την ασέβειά του προς τους θεούς. Η φράση αυτή αποτελεί πικρή και τραγική ειρωνεία.
- Δήλιο πρόβλημα: Φράση που χαρακτηρίζει τα δύσκολα προβλήματα, τα ανυπέρβλητα εμπόδια. Οι κάτοικοι της Δήλου υπέφεραν από λοιμό και ρώτησαν το μαντείο των Δελφών με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να απαλλαγούν από αυτόν. Το μαντείο βρέθηκε σε δύσκολη θέση και έδωσε χρησμό, ότι για να απαλλαγούν, θα έπρεπε πρώτα να κατασκευάσουν βωμό , σε σχήμα κύβου, διπλασίου όγκου από το βωμό του Απόλλωνα, που επίσης ήταν κύβος. Το πρόβλημα, με κανόνα και διαβήτη, ήταν και είναι άλυτο.
- Από κακό κόρακα, κακό αυγό: Στις Συρακούσες, στα μέσα του 5ου π.χ. αιώνα, ζούσε και δίδασκε ο Έλληνας ρήτορας Κόραξ, που πληρώνονταν τα δίδακτρα από τους μαθητές του, τότε μόνο, αν θα κέρδιζαν την πρώτη τους δίκη. Ο μαθητής του Τισίας, αρνήθηκε να τον πληρώσει και ο Κόρακας τον μήνυσε. Αγορεύοντας στο δικαστήριο ο Κόρακας είπε: «Εάν ο Τισίας χάσει τη δίκη, πρέπει να με πληρώσει. Εάν την κερδίσει, πρέπει πάλι να με πληρώσει, διότι αυτό θα σημαίνει ότι έγινε καλός ρήτορας και κέρδισε την πρώτη δίκη». Ο Τισίας είπε: «Αν χάσω τη δίκη, δεν του οφείλω τίποτα, διότι δεν έγινα καλός ρήτορας, αν όμως κερδίσω, δεν του χρωστάω τίποτα». Τότε οι δικαστές διαπίστωσαν ότι: «εκ κακού κόρακος, κακόν ωόν».
- Χαμαιτυπεία: Στην αρχαία Κόρινθο οι εταίρες ήταν πολλές, και μερικές διάσημες. Πολλές, στολισμένες με χρυσές ζώνες για να ξεχωρίζουν από τις άλλες γυναίκες, φορούσαν ειδικά σανδάλια που στις σόλες τους είχαν χαραγμένες δυο λέξεις, έτσι που όταν πατούσαν στη μαλακή γη των χωμάτινων δρόμων της εποχής, αποτυπώνονταν ανάγλυφα η φράση: «Ακολούθησέ με». Οι θαυμαστές ακολουθούσαν τις εταίρες σε κάτι μικρά σπιτάκια. Αυτά ήταν τα «χαμαιτυπεία» που πήραν το όνομά τους από την διαφημιστική επινόηση των εταίρων. Και η ρίζα της λέξης προέρχεται από το χαμαί = χάμω και τύπη = τύπωμα.
No comments :
Post a Comment