H μουσική είναι ένας ακόμη κλάδος που αποδεικνύει την συνέχεια του Ελληνισμού ανά τους αιώνες…

«Η μουσική κινεί τήν ψυχήν, πλάττει το ἦθος, πάσας τάς ἀρετὰς προάγει…» Δάμων

Η μουσική κατείχε σημαντικό ρόλο στην ζωή των αρχαίων Ελλήνων, καθώς δεν αφορούσε μόνο την διασκέδασή τους, αλλά και την παιδεία, την μόρφωση, την γλώσσα, την υγεία και την επαφή τους με το θείο. «…σεμνὴ κατὰ πάντα ἡ μουσικὴ θεῶν εὐρημα οὖσα..»(Πλουτάρχου Ηθικά XIV, 384) Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τα νέα παιδιά διδάσκονταν ως τα 11 τους χρόνια μόνο Όμηρο, γυμναστική και μουσική. Μάθαιναν και τραγουδούσαν ολόκληρους ύμνους και παιάνες. Άλλωστε όπως αναφέρει ο Στράβων «καὶ τοὺς παίδας, αἱ τῶν Ἑλλήνων πόλεις, πρώτιστα καὶ μάλιστα διᾶ τῆς μουσικῆς παιδεύουσιν…». Η ελληνική γλώσσα, ακόμη, και ειδικότερα τα γράμματα του αλφαβήτου, αποτελούσαν και μουσικολογικά σημεία, νότες δηλαδή. Εξ’ ου και η αριθμητική ταύτιση των ελληνικών φωνηέντων με τις νότες. (α,ε,η,υ,ι,ο,ω\7\ = ντο,ρε,μι,φα,σολ,λα,σι\7\). Τα γράμματα στο σύνολό τους εξέφραζαν 1620 σημεία της μουσικής θεωρίας, τόσο σε φωνητικό όσο και σε ενόργανο επίπεδο. Όπως μάλιστα αναγράφεται και στην Εγκυκλοπαίδεια Παγκόσμιας Μουσικής «Η πρώτη ολοκληρωμένη φθογγοσήμανσις επενοήθη από τους αρχαίους Έλληνες».

Χρησιμοποιούσαν επίσης την μουσική ως πανάκεια, κατά κάποιον τρόπο, καθώς ορθά πίστευαν πως αποτελεί φάρμακο για παντός είδους ψυχικού αλλά και σωματικού, σε ορισμένες περιπτώσεις, νοσήματος. Ολόκληρο το μουσικό «σύστημα» συμπεριλαμβανομένων των νοτών, των ονομασιών, των μουσικών οργάνων και των τραγουδιστικών ειδών έχουν αποτελέσει εφεύρεση των Ελλήνων, άποψη που πιστοποιείται από την Εγκυκλοπαίδεια Παγκόσμιας Μουσικής «Οι Έλληνες ήσαν οι πρώτοι που επεξεργάσθηκαν μία φθογγοσήμανσι, μία πλήρη θεωρία της Μουσικής, που αφομοιώθηκε στην συνέχεια από τους Ρωμαίους… Στην τροχιά της αρχαίας ελληνικής θεωρίας, που έφτασε στον χριστιανικό κόσμο από τον Σ. Βοήθιο…» Ακόμα και το σημερινό πεντάγραμμο υπήρχε στην αρχαιότητα με την ονομασία «δίγραμμα», όπως επισημαίνει ο Νικόμαχος Γερασηνός «Διάγραμμα ἐστὶ σχῆμα ἐπίπεδον εἰς ὃ πᾶν γένος μελῳδεῖται. Διαγράμματι χρώμεθα ἳνα τὰ τῇ ἀκοῇ δύσληπτα, πρὸ ὀφθαλμῶν τοῖς μανθάνουσι φαίνηται…» Πολλά μουσικά στοιχεία και όροι μάλιστα έχουν διατηρηθεί σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αλλά και παγκοσμίως. Παράδειγμα η επιγραφή που ανακαλύφθηκε στις Τράλλεις της Μ. Ασίας, στην οποία καταγράφεται σκόλιον άσμα, που ψαλλόταν με την συνοδεία λύρας και βασιζόταν στον αυτοσχεδιασμό, κάτι που παραπέμπει στις σημερινές κρητικές μαντινάδες.

Αλλά και οι ραψωδοί υπήρξαν προάγγελοι της σύγχρονης rap μουσικής. Η ορχήστρα (orchestra) ακόμη, ο χορός (chorographic), η δίεση (die’se), η αναίρεση (anairesis), η αρμονία (harmony), η σύνθεση (synthese), ο τόνος (ton), το τροπάριο (troubadour: αντιδάνειο τροβαδούρος), τα κρουστά (πχ tympan<τύπτω), η συμφωνία (symphonie), η χορδή (chord<χέω ωδήν), η μελωδία (melody), η ωδή (odeon), τα πνευστά (πχ flữte< φλάουτο< φλύω) αλλά και η ίδια η μουσική (music) αποτελούν ελληνογενείς λέξεις που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως. Λέξεις, επίσης, όπως allegro Αρχύτα του Ταραντίνου), του Πλάτωνα, του Αριστοτέλους, του Αριστόξενου, του πρώτου που επρότεινε το συγκεκριμένο κούρδισμα, την υποδιαίρεση δηλαδή της οκτάβας σε δώδεκα ίσα ημιτόνια, όπως έκανε 2000 χρόνια αργότερα ο Γ.Σ. Μπαχ –και η θεωρία του επεκτάθηκε ως τις Ινδίες, αλλά το Petit Larousse τον αγνοεί! Η μουσική θεωρία των αρχαίων Ελλήνων είναι μέχρι σήμερα η μόνη σταθερή βάση της επιστημονικής ερμηνείας της Μουσικής… Οι περισσότερες από τις λέξεις-έννοιες δεν είναι δυνατόν να μεταφρασθούν και έχουν υιοθετηθεί διεθνώς…»

Μέσω της μουσικής οι αρχαίοι Έλληνες υμνούσαν και τον έρωτα… Για αυτό και η κιθάρα έλαβε το εν λόγω όνομα. Επειδή κεύθει, στεγάζει δηλαδή, τον έρωτα. Το ίδιο όνομα έχει διαδοθεί και διατηρηθεί παγκοσμίως. Άλλα μουσικά όργανα ήταν η λύρα (χέλυς), η φόρμιγξ, η κιθάρα\κινύρα, η πανδουρίς (το σημερινό σαντούρι), ο αυλός, η σάλπιγξ, ο άσκαυλος (η σημερινή γκάιντα), ο δίσκος (το σημερινό κόνγκ), τα κύμβαλα, τα κρόταλα, το τύμπανον, κλπ. Η μουσική για τους αρχαίους Έλληνες θεράπευε ψυχή και σώμα, εξάγνιζε, καταπράυνε, ενέπνεε, παρακινούσε αλλά και ηρεμούσε. Μέχρι σήμερα η μουσική συνοδεύει τους Έλληνες σε κάθε στιγμή της ζωής τους αλλά και της ιστορίας τους. Τραγούδια έχουν γραφτεί για να αφυπνίσουν, για να διασκεδάσουν, για να ηρεμήσουν… Ακόμα και το νανούρισμα για τους Έλληνες έχει μεγάλη σημασία, καθώς, όπως έχουν επισημάνει και Γερμανοί μελετητές, κάνει τα παιδιά πιο έξυπνα (εξ’ ου και τα πολλά -ν- που διαθέτει η ονομασία του, τα οποία, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, συνδέονται με τον νου) και τα γαλουχίζει σωστά.

Πολλά είδη χορού, επιπλέον, έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και πολεμικοί χοροί, όπως το capoeira. Πλήθος πολεμικών χορών διεξάγονταν, όπως ο πυρρίχιος, ο τελεσίας, ο πρύλις, ο καλαβρισμός, τα καρπαία, ο τετράκωμος, κ.α. Οι κυκλικοί χοροί ακόμη, που από τότε συμβόλιζαν την ιστορία των Ελλήνων που κάνει συνεχώς κύκλους, είχαν και τότε, όπως και σήμερα την τιμητική τους (κύκλιος, όρμος, κλπ). Χοροπηδηχτοί χοροί, όπως η κρητική πεντοζάλη (όκλασμα, βαλλισμός). Υπήρχε από τότε ο γνωστός σε όλους συρτός «ἡ τῶν συρτῶν πάτριος ὂρχησις». Αλλά και χορός παρόμοιος με το τσιφτετέλι, που ονομαζόταν μακτρισμός ή απόκινος και χορευόταν μόνο από γυναίκες με έντονη κίνηση των γοφών. Ο αρχαίος επίτριτος, επιπροσθέτως, είναι ο ρυθμός του σημερινού καλαματιανού. Ο εννεάσημος της λυρικής ποιήτριας Σαπφούς και του Πινδάρου επιβιώνει στο ζεϊμπέκικο και στον καρσιλαμά, ο ιωνικός αντικρυστός στα νησιώτικα, όπως ο μπάλος, ο μακελλάρικος στο χασάπικο, κτλ…

Η μουσική λοιπόν καλλιεργήθηκε στην σκέψη και στα χέρια των Ελλήνων από τα πολύ αρχαία χρόνια. Ήταν άμεσα συνδεδεμένη με κάθε στιγμή της ζωής τους, όπως συμβαίνει και σήμερα. Ο Πλούταρχος στα Ηθικά του (VIII, 66) αναφέρει πως τρεις είναι οι αρχές της μουσικής, η λύπη, η ευχαρίστηση και ο ενθουσιασμός. Και ο Σωκράτης όμως έλεγε «Μουσικὴν ποίει και ἐργάζου».

Ελένη Γεωργακάκη, φοιτήτρια Φιλοσοφικής
http://www.pygmi.gr/