Ας αναλύσουμε την Συνθήκη των Σεβρών

Η Μικρά Ασία μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών.

Στην παρούσα δημοσίευση θα γίνει μια προσπάθεια παρουσίασης της Συνθήκης που φάνηκε να εκπληρώνει τους πόθους των Ελλήνων για την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας. Η Μεγάλη Ιδέα γαλούχησε κυριολεκτικά τον Ελληνισμό όλο τον 19ο αιώνα καθώς και τα πρώτα χρόνια του 20ου. Οι προσπάθειες μάλιστα κάποιων ιστορικών να αποδείξουν ότι στην ελληνική δημόσια συζήτηση εκείνα τα χρόνια ευρισκοταν κάτι άλλο πέρα από την Μ.Ιδεα μάλλον έπεσαν στο κενό. Ο οποιοσδήποτε κοινωνικός ή εργασιακός συλλογισμός ήταν στο περιθώριο, όπως και το λεγόμενο «εργατικό κίνημα» για το οποίο προσπαθεί να μας πείσει ο κατά τα άλλα συμπαθής μας Κορδάτος. Το εργατικό κίνημα δεν υπάρχει στην Χώρα μέχρι και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 και από τότε άρχισε να υπάρχει χάρις στην Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης, ή Φεντερασιόν, ιδρυθείσα από τον Αβραάμ Μπεναρόγια, στην οποία όμως συμμετείχαν Εβραίοι Σεφαραδίτες καθώς και σοσιαλιστές βουλγαρικής και ρουμανικης προέλευσης. Η μόνη σοβαρή κινητοποίηση προέρχεται από το… αγροτικό κίνημα. Πρόκειται για την εξέγερση στο Κιλελέρ της Θεσσαλίας στις 6 Μαρτίου του 1910. Εκεί όμως επικρατούσαν εντελώς ιδιαζουσες συνθήκες.

Όλα οι Έλληνες τα έβλεπαν υπό το πρίσμα της Μεγάλης Ιδέας. Αυτό που άλλαξε στην πορεία είναι ότι κάποια στιγμή σκέφτηκαν ότι θα έπρεπε να στηριχθούν στις δικές τους δυνάμεις και όχι στους Ευρωπαίους. Και αυτό το τελευταίο όμως είχε τρεις όψεις:
Πρώτον η Ελλάδα έπρεπε να εκσυγχρονιστεί για να αντιμετωπίσει την ισχυρότερη Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Δεύτερον, η Ελλάδα έπρεπε να δείχνει στους Ευρωπαίους ως το τελευταίο οχυρό της πολιτισμένης Δύσης στην Ανατολή, το «πρότυπον Βασίλειον εν τη Ανατολή» διότι μόνο με αυτόν τον τρόπο οι Ευρωπαίοι θα δέχονταν την αντικατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με το ελληνικό κράτος (εξυπακούεται οτι τα συμφέροντα των Δυτικών θα… εξασφαλιζονταν στο ακέραιο).
Τρίτον και υπάρχον μέχρι σήμερα: οι Έλληνες στα μάτια των Ευρωπαίων είναι συνεχώς υπό εξέταση. Οι Έλληνες νιώθουν οτι πρέπει να είναι άξιοι απόγονοι των αρχαίων προγόνων, όπως όμως αυτοί είναι αντιληπτοί κάτω από το πρίσμα της Δυτικής κουλτούρας.

Όλα τα παραπάνω ειπώθηκαν για να απαντήσουμε στο ερώτημα: έπρεπε να πάμε στην Μικρά Ασία; Γεωπολιτικά και στρατηγικά όχι. Το έχει αναλύσει ο Ιωάννης Μεταξάς. Κοινωνιολογικά όμως αυτή η εκστρατεία εκτιμώ ότι ήταν δύσκολο να αποφευχθεί. Τέτοια ήταν η ροπή της Μεγάλης Ιδέας…


Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συνθήκη όριζε τα εξής: η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στην Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα και η υπαγωγή της Ανατόλιας στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας. Η Χετζάζ (μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.

Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και η ανατολική Θράκη μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτήθει στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα. Το άρθρο 26 της Συνθήκης όριζε ακομα οτι αν οι οθωμανικές αρχές δεν συναινούσαν στην εφαρμογή της, θα εξέπιπταν από την κυριαρχία τους στην Κωνσταντινούπολη, την οποία θα μπορούσε να καταλάβει η Ελλάδα, κάτι το οποίο έντεχνα είχε προωθήσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Ποιοί ήταν οι λόγοι που η συνθήκη αυτή δεν παρέμεινε ζωντανή;

Εθνολογικοί λόγοι: Ο χαρακτήρας της εισβολής στην Τουρκία των Ευρωπαίων έδωσε στον Κεμάλ την δυνατότητα να συνενώσει τα μουσουλμανικά στίφη σε εναν λαό. Όσο ο πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη, ο πόλεμος φαινόταν στους Μουσουλμάνους Οθωμανούς μακρυά. Η συνθηκολόγηση του Σουλτάνου έδωσε την μεγάλη ευκαιρία στον Κεμάλ να καταργήσει το Χαλιφατο. Οι Οθωμανοί έπρεπε να γίνουν Τούρκοι.

Διπλωματικοί λόγοι: Η επάνοδος του Βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν απλά η πρόφαση. Η Γαλλία είχε μεταστραφεί πλήρως, η Μ. Βρετανία ακολουθούσε επαμφοτερίζουσα στάση, η Ιταλία ήταν σαφώς εχθρική, ενώ τέλος η Σοβιετική Ένωση είχε υπογράψει με το κεμαλικό καθεστώς Σύμφωνο Φιλίας (Μάρτιος 1920), το οποίο διακανόνιζε το καθεστώς των Στενών χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους Δυτικούς, προσφέροντας παράλληλα στον Κεμάλ υλικοτεχνική βοήθεια. Για την Γαλλία αναφέρει ο Μαρκεζίνης: «Οι Γάλλοι με τον Κλεμανσώ στην εξουσία και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Ελλάδα, δεν ήταν δυσμενώς προδιατεθειμένοι. Εν τούτοις η γαλλική επιρροή στην Τουρκίαν είχεν αφήσει ζωηρά τα κατάλοιπά της, τα οποία έκαμνον πολλούς Γάλλους να εξακολουθούν να είναι τουρκόφιλοι. Εις τούτο συνέτεινε και ο οικονομικός παράγων, διότι τα 60% περίπου του οθωμανικού χρέους ευρίσκοντο εις γαλλικάς χείρας, καθώς και πέραν του ημίσεος των εις την Τουρκίαν ξένων επενδύσεων ανήκεν εις γαλλικά συμφέροντα. Αλλ’ όταν ο Κλεμανσώ, φθίνοντος του Ιανουαρίου του 1920, απώλεσε την εξουσίαν και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Millerand, οι φιλότουρκοι ενισχύθησαν. Και όταν τον Νοέμβριον του ιδίου έτους ο Ελευθέριος Βενιζέλος απώλεσε την εξουσίαν και ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επανήλθεν εις τον θρόνον, οι φιλότουρκοι εύρον πλέον ουρανόπεμπτον πρόφασιν ίνα βαθμηδόν μεταβληθούν εις μισέλληνας». Οι Μπολσεβίκοι της Ρωσίας δεν ήταν δυνατό ποτέ να δουν θετικά την Ελλάδα, η οποία πριν λίγα χρόνια είχε συμμετάσχει στην εκστρατεία των Συμμάχων στην Μεσημβρινή Ρωσία που σκοπό είχε την ανατροπή τους. Στην Ιταλία πάλι είχαν υποσχεθεί οι Σύμμαχοι την Σμύρνη…

Επιχειρησιακοί λόγοι: Ο Ελληνικός Στρατός, αν και στρατός βετεράνων και με την εκτίμηση των Συμμάχων, κλήθηκε να ελέγξει μια πολύ μεγάλη περιοχή. Το περιβάλλον ήταν εχθρικό, ενώ, όπως αποδείχθηκε, δεν υπήρχε κάποιο σοβαρό επιτελικό σχέδιο εναντίον του Κεμάλ. Υπήρχε η γενική άποψη κατάληψης της Άγκυρας με τον Κεμάλ πάντα να μπορεί να πάει ανατολικότερα. Εναλλακτικό σχέδιο άμυνας δεν υπήρχε, ενώ η συνήθης παρ’ ‘Ἕλλησι εναλλαγή των αξιωματούχων με την εκάστοτε αλλαγή πολιτικής εξουσίας έπαιξε τον ρόλο της. Ανώτατοι Αξιωματικοί που γνώριζαν το πεδίο αντικαταστάθηκαν.

Η Μεγάλη Ιδέα απενεργοποιειτο με πάταγο. Η κυβέρνηση Γούναρη έκλεινε τα μάτια στα γεγονότα: το ξεκληρισμα του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Νομοσχέδιο που εισήγαγε για ψήφιση στη Βουλή την 31 Μαΐου 1922 έκλεινε προληπτικά την είσοδο στην Ελλάδα των αναμενόμενων προσφύγων. Στην εφημερίδα Εμπρός (φύλλο της 1ης Ιουνίου 1922) δημοσιεύτηκε το περιεχόμενο του νομοσχεδίου αυτού:
«Περί παρανόμου μεταφοράς προσώπων, ομαδόν ερχομένων εις ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής».
«Απαγορεύεται η εις την Ελλάδα αποβίβασις προσώπων ομαδόν αφικνουμένων εκ της αλλοδαπής, εφ’ όσον ταύτα δεν είναι εφοδιασμένα διά τακτικών διαβατηρίων νομίμως τεθεωρημένων ή διά των εγγράφων των εκάστοτε οριζομένων διά Β. Δ.(=βασιλικών διαταγμάτων)».
«Πας πλοιοκτήτης, πράκτωρ, πλοίαρχος ή άλλο οιονδήποτε μέλος του πληρώματος πλοίου τινός, όστις ήθελεν αναλάβει όπως διευκολύνη ή δεχθή την εις την Ελλάδα μεταφοράν των περί ων η απαγόρευσις προσώπων, τιμωρείται διά φυλακίσεως 6 τουλάχιστον μηνών και διά χρηματικής ποινής από 3.000 – 10.000 δραχμών δι’ έκαστον κατά παράβασιν του παρόντος νόμου μεταφερόμενον πρόσωπον».
«Προκειμένου περί πλοιάρχου ή άλλου μέλους του πληρώματος η καταδικαστική απόφασις δύναται να επιφέρη εις βάρος του ενόχου και την οριστικήν ή προσωρινήν στέρησιν του δικαιώματος της παρ’ αυτού ασκήσεως του ναυτικού επαγγέλματος. Αι υποθέσεις αύται εισάγονται δι’ απευθείας κλήσεως ενώπιον του αρμοδίου Πλημμελειοδικείου. Το ενεργήσαν παράνομον μεταφοράν πλοίον θεωρείται υπέγγυον (=δεσμευμένο από το κράτος) διά την πληρωμήν της χρηματικής ποινής, της Λιμενικής αρχής υποχρεουμένης να μην επιτρέπη τον απόπλουν μέχρι της καταβολής της χρηματικής ποινής».

Χαρακτηριστικές της αλλοφροσύνης που επικρατεί είναι και οι δημοσιεύσεις της αντιβενιζελικης εφημερίδας Καθημερινή. Το άρθρο του Γεωργίου Βλάχου, ιδιοκτήτη και βασικού συντάκτη της εφημερίδας, «Οίκαδε» (14 Αυγούστου, 1922) στηλιτεύει, την κυβέρνηση και ζητά την επιστροφή των ελληνικών στρατευμάτων οίκαδε, δηλαδή πίσω στην πατρίδα. Όταν τελικά οι πρόσφυγες ήρθαν στην Ελλάδα η εφημερίδα κράτησε αντιπροσφυγικη στάση. Κατά την εφημερίδα οι πρόσφυγες απο την Μ.Ασια και τον Πόντο δεν θα έπρεπε να έχουν πολιτικά δικαιώματα. Ο Γ. Βλάχος θα υπογραμμίσει στο άρθρο του «Οί Πομερανοί»:«…Τό αίμα τής ‘Ελλάδος δέν ρέει είς τάς φλέβας της διά νά χύνεται είς τήν άπωτά- την Μικρασίαν. Ρέει διά νά θερμάνη και νά κινήση είς δράσιν τήν ‘Ελλάδα, ύπέρ έαυτης και ύπέρ της ‘Ελλάδος τής αύριον.

Ό σιδηρους Γερμανός καγκελάριος είπε κάποτε: "Ούτε ένα Πομερανόν διά τήν ‘Ανατολήν". Και ή ‘Ελλάς δέν πρέπει νά δίδη πλέον τούς Πομερανούς της διά τήν πέραν τών βλέψεών της Άνατολήν.Ούτε ένα εΰζωνον διά νέας περιπετείας» .

Υποπλοίαρχος Παναγιώτης Γέροντας ΠΝ, Επιτελής Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού